دانش‌جوی حرف‌دار

آن‌چه می‌فهمم، می‌نویسم

دانش‌جوی حرف‌دار

آن‌چه می‌فهمم، می‌نویسم

۲ مطلب در تیر ۱۳۹۵ ثبت شده است

چالش شفافیت برجام

کم‌کم به بهانه‌های مختلف، راه‌حل‌هایی را با نگاه شفافیت و حاکمیت باز باهم مرور خواهیم کرد؛ راه‌حل‌هایی که در صورت اجرا به لطف خدا می‌توانند زمینه‌های حل بسیاری از مشکلات کشور را در ترکیب با دیگر فرآیندها و سازوکارها فراهم آورند.

این بار به بهانه‌ی صحبت‌های دیشب(21 تیر 95) آقای عراقچی، پیشنهادی بُرد-بُرد برای حل نزاع اصلی موافقان و مخالفان برجام (به عنوان یک توافق) قابل ارائه است:

  1. از اصلی‌ترین اختلافات بین موافقان و مخالفان، رفع یا عدم رفع تحریم‌های مختلف و ارتباط و عدم ارتباط آن‌ها با مسئله‌ی هسته‌ای است. نزاعی که حل آن با توجه به اطلاعاتی که به‌صورت عمومی منتشرشده و در دسترس همگان است، بسی ساده است؛ اما رسیدن به یک موضع واحد حتی در سطح کلان نظام به خاطر در پیش گرفتن روش حل مسئله‌ی نادرست، ناممکن به نظر می‌رسد.
  2. پس مسئله چه شد؟ «اختلاف و برداشت‌های مختلف از خواستگاه و وضعیت تحریم‌های مختلف، از زمان انقلاب تاکنون»
  3. راه‌حل‌هایی که اجراشده و بی‌جواب مانده چند مورد است: مصاحبه‌های طرفین در تبیین موضع خود، گزارش‌های تحلیلی از وضعیت تحریم‌ها، ارائه مستندات ضمنی، مثل آمارهای اقتصادی در دفاع از نگاه خود و ... .
  4. مشکل راه‌حل‌های رایج چیست؟ متمرکزند؛ امکان صحت‌سنجی دقیق خودِ مطالب و مستنداتشان به‌سادگی میسر نیست؛ ثبت نمی‌َشوند و قابل ارجاع نیستند؛ همه به‌صورت متمرکز و ترکیبی در دسترس نیستند(در منابع مختلف پراکنده‌اند)؛ ...
  5. راه‌حل پیشنهادی چیست؟ «(سامانه) شفافیت برجام.» به طور کلی مهم‌ترین بخش این سامانه را بخش «تحریم‌ها» شکل می‌دهد که درآن اطلاعات اولیه‌ی هر تحریم مبتنی بر اسناد سازمان ملل یا نهاد وضع‌کننده تحریم وارد شده است. هر مخاطب می‌تواند بر اساس تحلیل خود وضعیت هر تحریم و نسبت آن با برجام را مشخص کند. طبیعی است که مخاطبان بسته به تخصص یا قوت مطالب و اسناد خود، ضریب اثرهای متفاوتی دارند.
  6. نتیجه چیست؟ یک راه حل ساده و بسیار کم‌هزینه که می‌تواند مبتنی بر جمع‌سپاری نخبگانی و پرهیز از روش‌های متمرکز و پرهزینه و درفرآیندی با قابلیت نظارت عمومی، برآیند نظرات مختلف نسبت به برجام و وضعیت تحریم‌ها را نشان دهد. در این سامانه، علاوه بر آن‌که نقشه‌ای دقیق و هوایی از وضعیت کشور نسبت به تحریم‌ها داریم، می‌توانیم تحلیل‌های ترکیبی خوبی هم ازآنچه بیان‌شده داشته باشیم. محملی هم می‌شود برای فراموش‌نشدن حرف‌‌هایی که راحت بیان می‌َشوند و راحت‌تر به هیچ انگاشته می‌شوند.

با این نگاه، وزارت خارجه و دولت را به چالش شفافیت برجام دعوت کنیم. احتمالا زدودن گرد و غبار از چهره‌ی برجام، ما را بیشتر از انوار پرفروغش بهره‌مند خواهد کرد. بهترین گزینه هم برای اجرای منصفانه‌ی این چالش، جمعی از تشکل‌های دانشجویی هستند.

توفیقی باشد بیشتر و دقیق‌تر از این نگاه و این راه‌حل خواهم نوشت. اما به نظر شما، این راه‌حل به چه مسائل دیگری قابل تعمیم است؟ مهم‌تر اینکه نقاط و ضعف و قوت آن چیست؟

برجام و فیش‌های حقوقی
شرایط امروز دولت چیزی جز کلافی در هم تنیده در بسیاری از حوزه‌های کشورداری نیست. گره‌ی بزرگ و کور این کلاف، سیاست خارجی و مصیبت موسوم به «برجام» است. برجامی که به تعبیر آقای محمدی، آفتابش را‌ فقط عده‌ای در وزارت خارجه و چندی در پاستور حس می‌کنند. 
برجام، هست و نیست دولت است در برابر اعتماد شکننده‌ی مردم؛ که هرچه می‌گذرد، آنانی که ولو اندکی انصاف دارند، صدای شکایتشان از برجام بلند می‌شود، مگر عده‌ای کاسب برجام که حیات سیاسی‌شان به CPR هر روزه‌ی این بیمار بسته است.
اما؛ هرچند کلیت برجام حمایت نظام و رهبری را داشت، ولی می‌توان به حق، باعث و بانی آن را دولت دانست و نزد افکار عمومی مسئولیت‌ها را متوجه دولت کرد، نه نظام؛ که البته خود چنین نگاهی هم کم‌هزینه نیست.
لکن حواسمان باشد که ماجرای فیش‌های حقوق نجومی این‌گونه نیست و چنین تفکیکی را بین دولت و نظام نمی‌پذیرد‌. اشتراک ماجرای فیش‌های حقوقی با برجام در بازی با حیثیت کل نظام و آسیب‌های سنگین به اعتماد و رضایت عمومی است.
نکته اینجاست که دولت آقای حقوق‌دان، دولت درد کشیدن نیست و بعید است درد و هزینه‌ی برخورد جدی و اصلاح ساختاری ماجرای فیش‌های حقوقی و مسئله‌ی کلان‌تر آن، شفافیت اموال و دارایی‌های مسئولین کشور(در دولت و دیگر نهادها) را به جان بخرد؛ شاید چون بیشترین درد را پاره‌های تن دولت خواهند کشید.
در این موضوع و این نگاه بیشتر فکر کنیم و بیشتر بنویسیم؛ علی الحساب: 
1. دولت اگر بفهمد و خالصانه تن به این درد دهد، می‌تواند با سرمایه‌ی اجتماعی خوبی به حیات طولانی مدت خود ادامه دهد و خدمتی ماندگار از خود به جای بگذارد. و الا باید منتظر ماند و دید.
2. اگر دولت نخواهد چنین کاری کند، آنانی که ماهیت نظام و سلامت و ادامه حیاتش برایشان مهم است، باید پیش‌قراولان این عمل سخت باشند. هیچ دلیلی ندارد که نظام خود را در دولت خلاصه و بار را از روی دوش خود بردارد. (چگونگی این کار نوشته‌ی دیگری می‌طلبد.)
3. نظام هزینه زیادی داد تا مردم و حتی نخبگان بفهمند برجام یعنی چه؟ باید تلاش کنیم این هزینه در مسیر شفافیت نظام تکرار نشود. و الا باید کمربندها را سفت ببندیم. (همین برجام هم از نبود شفافیت کرد آن‌چه نباید می‌کرد.)
حال، آیا می‌توان به سروصداهایی که کم‌وبیش از نبود شفافیت در جاهای مختلف بلند شده است، خوشبین بود؟
مسیر درست اصلاح ساختارهای حاکمیتی چیست؟